(Hakerek na’in UMR Suai/Alda Pereira)
Suai,16/Nov/2012
Centro Comunidade Covalima(CCC) hanesan
Organizasaun Communitaria ou CDO ne’e be estabelese Parseiro entre Distrito Covalima ho Cidade Port Philip nebe ha
naran Belun ho Suai.
Centro
Comunidade estabelese iha Fulan Maio, 20-Maio-2000 ne’ebe halo akordu entre Municipal Cidade Port Phillip
ho Timor-Leste, no asina hosi Sr. Rala Xanana Gusmão; depois iha Tinan 2002 Sr. Kay
Rala Xanana Gusmão entrega poder mai iha Kapitaun Distrito Covalima hodi halo
revizaun ba akordu amizade entre Port Phillip ho Distrito Kovalima ba periodo 2000 to’o 2010 hodi servisu hamotuk ba
Communidade.
Iha 20 de Maio 2005 depois akordo
ida ne’e Cidade rua ne’e nudar Governu local rua akordu hamotuk fila fali atu
hanaruk ita nia sidade amiga ida ne’e hodi foti Sentralidade iha Centro Communidade Covalima (CCC), hafoin
liu tiha Tinan lubuk laran Parte Rua ne’e konkorda hotu kontinua Prolonga fali
Kontratu ba servisu Parseiru ida ne’e ba periode tinan sanuluh tan nebe hahu
husi tinan 2010 to’o 2020.
Tuir Acting Director Centro
Communidade Covalima(CCC) Sr. Alberto de Jesus Barros, konfesa kantak; CCC iha
nia Historia di’ak no mos nia nia historia aat, Historia aat tanba hahu husi
tinan 2000-2003 ne’e aktividade ladun la’o, hahu husi 2005-2007 ne’e aktividade
iha uit oan, maibe komesa husi tinan 2007 to’o agora ne’e aktividade barak ona,
tanba communidade hatene barak ona kona ba CCC no no liu husi programa sira
nebe CCC Implementa maka Communidade Covalima senti katak CCC ne’e sira nian.
Dehan Acting Director CCC, Alberto de J. Barros.
Acting Director ne’e ba
Jornalista UMR Suai Online katak; Centro Communiade Covalima iha programa nebe
Bolu naran Aktividade Kreatividade nebe bo’ot tebes no iha Programa lubuk bo’ot
nebe mak kompostu husi:
1.
Programa Dezenvolvementu
Reto Rural nebe halo Parseiro ho IWDA ( Internacional Women development
agency). Nebe maka uluk liu parseiru ho Belun ho Suai iha 2009 liu ba.
2.
Programa seluk mak IT Covalima liu husi Programa IT Covalima ne’e CCC fornese
Formasaun ba Communidade kona ba Treinamentu Komputador, Word, Exel, Power
Poit, iha Programa IT Covalima ne’e iha mos iha Seksaun ida kona ba Hadia
Komputador nian.
3.
Seksaun Internet Café, rental KOmputardor,iha
Intrenet ba Kliente sira nebe ami bolu naran external Client.
4.
Programa seluk nebe CCC halo mak Biblioteka ba
Escola sekundaria Serankotek, nebe mak CCC oferese Livros ba Escola hodi alunus
sir abele utiliza,
5.
Aliende programa Hirak iha leten CCC mos iha
Programa kursu English ho Kategoria
haat (40) hanesan;
a.
Fo kursu lian English ba Proffesores English
sira, ne’e hahu iha tina 2009 to’o agora.
6.
Centro Communidade Covalima mos fo Valor bo’ot
liu ba Bolsu do Estudu ba Treinamentu Vocasional ne’e ba Joven sira nebe
inan/aman laiha ona K’bit fo
eskola kontinua ba nivel universitario, maibe bolsa ida ne’e lahanesan ho ida
nebe Governu fornese,
“ami iha ona
joven feto no mane hamotuk na’in 40 nebe prontu atu haruka ba tuir
treinamentu iha fatin hanesan; Kolezio Maliana, Baucau, no Dom Bosco Dili, ho
Objektivu ida katak Bolseiru sira ne’e bele hetan Skill no bele ajuda sira iha
Futuru mai” tenik Acting Director ne’e.

Alberto Esklarese liu tan katak “ Programa Dezenvolvemento
Feto Rurais nebe CCC implementa iha Baze ne’e kobre iha Sub-Distrito 3 nebe
komposto husi; Sub-Distrito Suai Vila, Mauqatar, no Tiloma’ar, iha fatin ou
Sub-Distrito seluk nebe ami seidauk tama mak haensan; Sub-Distrito, Fatululik,
Fohorem, Fatumea, no Zumalai, maibe Sub- Distrito Zumalai ami labele tama iha
neba tanba sira iha ona ema seluk nebe mak suporta sira. Iha Sub Distrto Tolu
nebe CCC liu husi Programa Dezenvolve Feto Rural Kombre ona ne’e ami iha Grupo
Trazeitu hamotuk 8 nebe kompostu husi:
Sub-Distrito Suai mak Grupo Fitun Naroman, iha suai loro no
Rem Azulezu iha Kampung Baru Debos, Feto Foin Sa’e iha Kamanasa.
Sub-Distrito Maukatar maka grupo Cruz Mina Rai iha Suku
Matai, Haburas Goronto iha Suku Ogues.
Sub-Distrito Tiloma’ar iha Grupo tolu mak hanesan; Grupo
Haburas Maudemu no Halibur Maudemu iha Suku Maudemu, Halal(Halibur Ai han
Lokal) iha Suku Lalawa”
CCC mos Fornese kursus ingles Iha Sukus no aldeias hamotuk
fatin 8 mak hanesan: Labarai, Sukabi laran, Debos, Asurai,Talioan,Asumaten,
Asumaten nuu laran, Fatululik, inklui
escola bajiku iha fatululik.
Iha tinan 2010-2012, CCC mos loke TK ida iha lakonak, no
SD, ami mos fahe kadernu no kadeira ba sira tuir escola-escola.
Depois iha tinan 2002 liu ba, ami mos fornese Solar panel ba Centro Klinika sira iha Sub-Distritu6, hanesan
iha Sub-distritu zumalai, Tiloma’ar, Fatululik, Fatumea, Foholulik, Fohorem no
Maucatar. Ami suporta ida ne’e atu hodi ajuda pasiente sira mai konjulta, tamba
dala ruma sira mai ahi la iha.
Tuir monitoring
nebe ami halo hodi hare Solar Panel sira ne’e agora sei iha hela no di’ak
hela.
Programa seluk tan nebe ami halo ba Communidade sira
mak halo vivirus iha nadak nune’e
bele protese no hamenus rai monu. Liu husi Viverus nebe iha ona maka CCC servisu
hamutuk ho Communidades iha neba hodi actividade kuda ai oan.” Tenik Alberto.
Acting Director ne mos Mensiona Kona ba orsamentu ou Fundu
hotu-hotu nebe CCC hetan ne’e, mai hosi Belun ho Suai, no sidade port Phillip.
“Durante tinan 12 ona, CCC seidauk hetan fundu ki’ik ka
bo’ot hosi guvernu Timor Leste, maibe, agora CCC hetan fundu nafatin hosi Port
Phillip ba Periodo tinan 2010-2012 maibe fundu barak liu mak mai husi Belun ho
suai, no kona ba Maneza fundu ne’e CCC la iha Failansu kona ba osan tamba ami
servisu hamutuk ho halo laporan mos hamutuk, no mos agora CCC hetan tan kareta 1 husi Belun ho Suai no Port
Phillip” dehan Acntign Director ne’e ba Jornalista UMR Suai Sexta 16/Nov, liu
ba.

Iha fatin hanesan wainhira hasoru malu ho Jornalista UMR
Suai Online Marcelina Da Conciç
ão nudar Official Programa Dezenvolmentu
Feto Rurais iha CCC, konfesa katak; “Ami nia servisu mak hanesan fasilita grupo
sira iha bazea hodi halo promosaun ba sira
nia produto ne’ebe mak iha.
ami nia objectivu mak atu hakbiit no haforsa Feto nia
ekonomia iha komunidade, iha grupos nebe ami servisu hamotuk iha suku no aldeia
ne’e ami fo prerioridade ba Feto maibe la taka dalan ba Mane sira, tanba ne’e
iha ami nia grupo targeitus sira iha beze ne’e sempre envolve mane na’in ida ka
rua hamotuk ho Feto sira iha grupo.
Wainhira ami harii tiha ona grupo sira ne’e ami la husik
sira moris mesak hodi halo sira nia aktividade maibe ami sempre halo ami nia
monitorizasaun ba ba sira sira hodi hare tuir no sira nia aktividade no mos
hatene tuir difikuldade Hirak nebe sira hasoru wainhira sira halo sira nia nia
Aktividades. Maioria difikuldades nebe sempre hato’o no hetan maka dala ruma
membro grupo sira ladun aktivu, no mos ho kestaun siguransa ba grupos sira.”
Hatete Marcelina.
Marcelina hatutan “Ami nia objektivu ba hari grupu ne’e
sira iha area ruraias ne’e mak atu fasilita no ajuda feto maluk sira para bele kria
kratividades nebe mosu husi sira nia aan rasik nune’e sira bele dezenvolve
ekoniamia iha uma laran no mos bele ajuda sira nia la’en hodi bele hetan
rendimentu hodi bele sustenta sira nia oan sira ba vida moris lor-loron nian
liu liu ba futuru sira nia familia no oan sira nian”, Tenik Marcelina ba
Jornalista UMR Suai iha nia servisu fatin Suai, Debos.
Iha
fatin no tempo hanesan Aurio Moniz Cardoso nudar Coordinator IT no Computador
iha CCC ba Jornalista UMR Suai katak;
IT Covalima estabelese iha tinan 2009, maibe, antes neba, Sr. Simão
Barreto nudar Director ba CCC haruka ami na’in lima inklui mos ha’u hodi ba
tuir Treinamentu kona ba IT nian iha Info Timor Baucau hodi aprende kona ba
Programa Linux ou Ubuntu durante Fulan tolu iha Baucau.
Tenik Coordinator IT ne’e katak; IT Covalima Estabelse ho
nia Vizaun haat mak hanesan; Loke Kursu Komputador, Grem PC/hadi’a Komputador,
Rental Komputer, no Internet Café. Dehan Aurio.
Nia hatutan katak; CCC liu husi Programa IT Covalima
fornese Kursu komputador ba Communiade sira hodi bele kapasita sira nia
kapasiade hodi bele hetan matenek para bele aplika iha merkadu servisu wainhira
hetan rezultadu husi Kursu Komputador ne’e. IT Covalima mos oferese kursu
Internet baziku ba estudates no mos kommunidade sira nebe pesrsija, razaun husi
kursu internet baziku ne’e tanba liu husi internet ema barak bele hetan asesu
ba informasuan nebe ejiste iha ita nia rai laran no rai seluk. Tenik Aurio. (UMR Suai Online,Alda Perreira)